DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU NEDİR?

   Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB); 7 yaşından önce başlayan ve bireyin gelişim düzeyine uygun olmayan, dikkati toplama ve sürdürme; aşırı hareketlilik ve ataklıkla karakterize yaşam boyu devam eden bir sorundur.

Bu sorun temel olarak üç temel alanda problem oluşturmaktadır. Bunlar;

*Dikkat süresi kısalığı,

*Kendini kontrol etmede güçlük,

*Davranışlarda ya da düşüncelerde ataklık ve huzursuzluk olarak görülmektedir.

   Bu sorunu olan çocuklarda temelde dikkat problemlerine rastlanırken, bir kısmında da aşırı hareketlilik görülmektedir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun Temel Özellikleri Nelerdir?

*Dikkatsizlik;

   DEHB’nin belirtileri bireyden bireye farklılık göstermesine rağmen, temelde sorunlar aynıdır. Bu çocukların yaş ve zeka düzeyine göre dikkat süreleri daha kısa olmaktadır. Dikkati, hem ilgili hem de ilgisiz uyaranlar dağıtmaktadır. DEHB’de ‘’dikkatin odaklanamaması’’ en sık karşılaşılan sorundur. Bu sorunu olan çocuklar, uyaranların hepsini eşit düzeyde algılamaktadır. Bu nedenle belirli bir işle uğraşırken başka bir uyarıcı dikkatini kolayca dağıtmaktadır. Bu yüzden DEHB olan çocuklar, yaptıkları işleri yarım bırakmakta ve uğraştığı etkinliği bitirmeden diğerine geçmektedirler.

-Bireyin yaşına ve gelişim düzeyine göre dikkat süresi ve yoğunluğu azdır,

-Dikkatin bir noktaya toplanmasında zorluk çekerler,

-Dış uyaranlar dikkati kolayca dağıtır,

-Unutkanlıkları vardır,

-Eşyaları ve oyuncakları çok sık kaybederler,

-Organizasyon ve uyum sürecinde yaşanılan problemlerden dolayı genel bir dağınıklık ve düzensizlikleri vardır,

-Gün içinde sık sık hayallere dalarlar,

-Yönergeleri dinleme ve izlemede zorluk çekmektedirler.

*Hiperaktivite(Aşırı Hareketlilik);

   Aşırı hareketlilik sorunu olan çocuklar yaşıtlarıyla karşılaştırıldığında, enerjileri hiç bitmeyecekmiş görünümündedirler. Keyfi ve amaçsız davranışlarını, bitmek bilmeyen bir enerjiyle sürdürürler. Bu çocuklar her zaman düz duvara tırmanır gibi hareket eder ve dağınık, dökük saçık bir görünüm sergilerler. Hiperaktif çocuklar, yaşıtlarına göre daha hareketlidirler. Ataklık biçiminde sergilenen bu hareketlilik bir amaca yönelik değildir. Bu davranışlar çocuk ve çevresi için sorun oluşturmaktadır. Aşırı hareketliliğin genel özelliklerine bakıldığında aşırı huzursuzluk, kıpırdanıp durma, sessiz, dikkatli ve kontrollü davranışların sergilenmesi gereken ortamlarda davranışları kontrol edemeyip daha hareketli olma, yerinde oturamama ve aşırı konuşma özellikleri göstermektedir. Bazı çocuklar doğuştan enerjik olduklarından hareketlilik düzeyleri yüksektir. Bu nedenle her hareketlilik hiperaktivite değildir. Hiperaktivitede; davranış keyfi ve amaçsızdır, çocuklar tepkilerini kontrol altına alamazlar ve kontrolsüz bir hareketlilik sergilerler, ortam sınırlayıcı ve dikkatini yoğunlaştırmak gerekiyorsa çocuğun hareketliliği artar, aşırı hareketli çocuklar heyecan verici ortamlarda sakinleşirken; normal durumlarda hareketlilik düzeyleri artar.

    Hiperaktivite; çocuğun hareketlerini kontrol etmesi gereken yapılandırılmış ortama (kreş, anaokulu ya da okul gibi) girene kadar çok fazla sorun oluşturmamaktadır. Öğretmenlerin, çocuğun akranlarından belirgin derecede farklı olan aşırı hareketlilik sergileyen davranışlarını gözlemlemesi sonucu bunu far etmektedirler.

*Ataklık/Dürtüsellik

    Ataklık/Dürtüsellik, bireyin kendini kontrol etmede sorun yaşaması ve sonunu düşünmeden harekete geçmesidir. Bu çocuklar; aktif, kendiliğinden hareket eden, canlı ve doğal, kontrolsüz, dağınık, aceleci, isteklerini ertelemeyen, sohbet sırasında söz kesen, düşündüğünü hemen yapan, aklına geleni geldiği anda söyleyen, sırasını beklemekte güçlük çeken ve plansız bireyler olarak tanımlanır. Bu çocukları disipline etmek zordur ve iyi dinlemedikleri için ne istendiğini de bilemezler.

     Bunun yanı sıra Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğuna; düzensizlik, sosyal becerilerde yetersizlik, saldırgan davranışlar, olumsuz benlik algısı, heyecan arayışı, dalgınlık/uyku hali, bellek sorunları, ısrarcı tutum, tutarsızlık, koordinasyon güçlükleri gibi durumlar eşlik edebilmektedir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun Nedenleri Nelerdir?

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun nedenleri tam olarak bilinmemektedir. Başka bozukluklarla da çok sık olarak birliktelik gösterir. DEHB’nin ortaya çıkmasında; hem psiko-sosyal hem de biyolojik ve genetik etkenlerin rol oynadığı düşünülmektedir.

*Psiko-sosyal Etmenler

-İlk çocukluk dönemindeki eğitim hataları,

-Aşırı beklenti(çocuktan yapabileceğinden fazlasını bekleme)

-Korkulu olma,

-Az ya da yanlış motivasyon,

-Gelişim krizleri,

-Olumsuz yaşam şartları.

*Biyolojik ve Genetik Etmenler

-Beyin zedelenmesi,

-Genetik etkenler,

-Beyindeki yapısal ve işlevsel anormallikler,

-Biyokimyasal değişimler,

-Merkezi sinir sistemindeki yapısal ve işlevsel bozukluklar.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğuna Eşlik Eden Sorunlar Nelerdir?

    DEHB tanısı ile değerlendirilen çocuklarda diğer gelişimsel ve psikolojik bozuklukların birlikte görülme sıklığı farklılık göstermektedir. Ancak DEHB olan çocukların 1/3’ ünde DEHB’ye eşlik eden bozukluklardan en az bir ya da daha fazlası birlikte görülmektedir.

    DEHB’ye okul sorunları ve öğrenme bozuklukları, karşıt olma, karşıt gelme bozuklukları, davranım bozukluğu, depresyon ve kaygı bozuklukları, arkadaşlık ilişkilerinde sorunlar, bağlanma bozuklukları, madde bağımlılığı eşlik etmektedir. Yahya TURAN